Ο Λεωνίδας Χρηστάκης, η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη και το Μακεδονικό NewPage

– αντιεξουσιαστής σε μια εποχή που η επιλογή αυτή ενείχε ένα προσωπικό ρίσκο, εκδότης περιοδικών όπως το Panderma και το Ιδεοδρόμιο και βιβλίων για τον Τ.Καίμη, τον Π.Γιαννόπουλο, για «τους δικούς μας άγιους» αλλά και πολλών άλλων – στο βιβλίο του «Monsieur Macedoine – ο κύριος Μακεδόνας» (εκδόσεις ΔΕΛΦΙΝΙ, Αθήνα 1994, σελ. 291), γράφοντας σε τρίτο πρόσωπο αναφέρεται στην προσωπική του σχέση με την Μακεδονία, από όπου καταγόταν και στην ιδιαίτερα πλούσια μεταπολεμική πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης. Απορρίπτει επίσης, με ευφυή τρόπο, ορισμένες ιδεοληψίες που παράγει ο εθνικισμός της FYROM και αναπαράγουν μηχανιστικά και με περισσή αφέλεια ορισμένοι στην χώρα μας, μεταξύ αυτών και κάποιοι αντιεξουσιαστές.
Η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη είχε, τον Ν.Γαβριήλ Πεντζίκη και την παρέα που περνούσε από τον φαρμακείο του στην οποία συμπεριλαμβανόταν ο Η. Πετρόπουλος, αλλά και τους: Γ.Βαφόπουλο, Γ.Ιωάννου, Ν.Α.Ασλάνογλου, την γενιά της ήττας με κυριότερους εκπροσώπους τον Μ.Αναγνωστάκη και τον Κλείτο Κύρου , και τον Ν. Χριστιανόπουλο. Μεταγενέστεροι της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς μπορούν να θεωρηθούν ο Δ.Σαββόπουλος, ο Κ.Μοσκώφ, ο Κ.Ζουράρις και ο Γ.Σκαρμπαδώνης.

Ο Χρηστάκης περιλαμβάνει σε ένα ενιαίο νοηματικά σύνολο προσωπικές αναμνήσεις – από την εποχή που σπούδασε στην Παιδαγωγική της Θεσσαλονίκης και υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία μέχρι πολύ πιο πρόσφατες – με κρίσεις ή απλές περιγραφές από επεισόδια της λεγόμενης πνευματικής ζωής της Θεσσαλονίκης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιγραφή της καθημερινότητας της Βόρειας Ελλάδας καθώς αυτή βγαίνει από την κατοχή και έναν τραγικό εμφύλιο πόλεμο, αλλά και πολύ πιο πρόσφατες. Γράφει για μια πόλη που αλλάζει και την θέση της φτώχιας την παίρνει ο πλούτος. Πώς από τις χριστιανικές οργανώσεις περνάμε στα μπαρ ή στα ελευθεριακά περιοδικά. Ή πώς παλιοί οπαδοί του, μεταμορφώνονται σε στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Ακόμη γράφει για τις συχνά δηλητηριώδεις και μικροπρεπείς διαμάχες ανάμεσα σε διανοούμενους. Ιδιαίτερα στέκεται στα επεισόδια που πρωταγωνίστησε ο Ν.Χριστιανόπουλος όπως σε μια βραδιά που ήταν αφιερωμένη στον Ν.Γαβριήλ Πεντζίκη, κι αυτός «τον «στόλισε», υποτιμώντας τις γραφές του και αμφισβητώντας το ταλέντο του Πεντζίκη (σελ.171).

Ως δάσκαλος, ο Λ.Χρηστάκης, είχε διαπιστώσει ότι κάποιοι κάτοικοι της Βόρειας Ελλάδας ήταν δίγλωσσοι. Όμως από το γεγονός δεν έβγαλε ένα συμπέρασμα, που θα αμφισβητούσε τον ελληνισμό τους, το αντίθετο μάλιστα ..Γράφει :

«Τα βιλαέτια στη Βόρεια Μακεδονία είχαν καταργηθεί, αλλά, με ελάχιστες εξαιρέσεις μοναχών και ευπόρων, όλοι οι άλλοι κάτοικοι της περιοχής μιλούσαν ελάχιστα ελληνικά, κι ενώ ήσαν Έλληνες η «μητρική» τους γλώσσα ήσαν τα σλαβομακεδονικά, τα βουλγάρικα, τα τούρκικα, τα αλβανικά, τα βλάχικα, τα γύφτικα και που και που κάτι κουβέντες που ‘μοιάζαν σαν ισπανο-εβραικά ! …. Υπάρχει ελληνικότητα, υπάρχει εδώ κι από αιώνες ελληνική γραφή. Υπάρχει ένας κόσμος εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που είναι Έλληνες, έστω κι αν δεν μιλάν ελληνικά! Αλλά μήπως κι αυτοί που μιλάν ελληνικά στη Μακεδονία, γνωρίζουν το μέγεθος της πατρίδας; Για να βρεθεί αυτό το μέγεθος οφείλουμε ν’ αρχίσουμε από τα Βαλκάνια, που είναι η Χερσόνησος του Αίμου.» (σελ. 113, σελ.115).

Ο Λ.Χρηστάκης κατανοεί ότι υπάρχει στον χρόνο μια ενότητα του βαλκανικού χώρου , που πέρασε από πολλές ιστορικές περιπέτειες : «Πρώτος φυσικά, ο Ρήγας Βελεστενλής οραματίστηκε την ένωση των βαλκανικών χωρών που το θρήσκευμά τους είναι η Ορθοδοξία. Λόγω όμως του μακροχρόνιου τουρκικού ζυγού δημιουργήθηκε μια ισχυρή αστική τάξη με υπολείμματα φεουδαρχισμού. Η τύχη των Βαλκανίων χωρών εξαρτήθηκε, θετικά αλλά και αρνητικά, από το ρόλο των ξένων δυνάμεων. Κάποιο όμως πνεύμα συνεργασίας και κοινής πάλης διατηρήθηκε στους λαούς της βαλκανικής, ιδιαίτερα ύστερα από τη μερική απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό. Εκείνο που επέδρασε στη μη πλήρη προσέγγιση των Βαλκανίων λαών για αρκετές δεκαετίες, μέχρι σήμερα, ήταν η ανάπτυξη ενός τοπικιστικού σοβινισμού με επακόλουθο επεμβάσεις και ραδιουργίες» (σελ. 115).

Επίσης αναφερόμενος στην στατιστική του Χιλμή-Χουσείν Πασά τονίζει ότι συνείδηση ελληνισμού έχουν και πολλοί μη ελληνόφωνοι κάτοικοι. Άλλωστε όπως διαπίστωσε ο ίδιος σε επίσκεψη του στην Σμύρνη το 1985

«ένα πλήθος κόσμου Τούρκων και τουρκικών οικογενειών, στις λαϊκές κυρίως γειτονιές της Σμύρνης, μιλούσαν όλοι άπταιστα την ελληνική γλώσσα, παρά το γεγονός ότι δεν αναφέρεται αυτό το φαινόμενο σε καμιά τουρκική στατιστική, ούτε καν σαν γλωσσικό ιδίωμα!(σελ.116).

Ο Λ.Χρηστάκης, επηρεασμένος όπως γράφει από τον Φώτη Κόντογλου το 1959, θα επισκεφθεί την FYROM και θα διαπιστώσει να υπάρχουν στοιχεία ελληνισμού. Μέσα από ένα περιπετειώδες ταξίδι θα αποζημιωθεί από την θαυμαστή βυζαντινή τέχνη που θα ανακαλύψει :

«ορισμένες ζωγραφικές εικόνες, εκφράσεις και μια ασκητοειδής βυζαντινίζουσα τεχνική «γραφής», ενός εκάστου αγίου, σ’ έβγαζε από την ταλαιπωρία και σ’ έβαζε κάπου αλλού» (σελ. 111).

Με θαυμασμό αναφέρεται στις αγιογραφίες που αντίκρισε στα Σκόπια και στην Αλβανία, στην «γλυκύτητα» που εκπέμπανε οι τοιχογραφίες με τον Ευαγγελισμό και τον Άγιο Ματθαίο στην εκκλησία του Αγίου Κλήμη στην Οχρίδα (παλιότερα ονομαζόταν Παναγία της Περιβλέπτου). Γράφοντας σε τρίτο πρόσωπο σημειώνει :

«Στην ίδια εκκλησία ο Μακεδόνας είδε την τοιχογραφία με τον πιο «κινητικό» Μυστικό Δείπνο , που ξεφεύγει από το «τυπικό». Αργότερα έμαθε ότι ήταν έργο του Μιχαήλ Αστραπά και του Ευτύχιου (σελ.115).

Κατά τον τρόπο του Ι.Δραγούμη ο Λ.Χρηστάκης διακρίνει την πατρίδα, από το κράτος. Πρόκειται για δύο μεγέθη διαφορετικά, που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να λειτουργούν ανταγωνιστικά. Η Μακεδονία είναι η πατρίδα του, όπου γεννήθηκε, σπούδασε, αγάπησε ενώ δηλώνει συγχρόνως με κεφαλαία γράμματα

«ΚΑΤΩ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣ» .(σελ. 68, 69).

Βεβαίως στέκεται απέναντι από την παραπλανητική ερμηνεία της ιστορίας του μακεδονικού χώρου :

«Εκεί φτάσαμε ή εκεί μας έφτασαν οι «σύμμαχοι» μας και οι εθελότυφλοι και σκόπιμα ανιστόρητοι πολιτικοί και οικονομολογούντες του «πολιτισμένου Δυτικού Κόσμου». Και ναι μεν η Κίνα δικαίως να είναι ανιστόρητη, λόγω απόστασης, εάν και αυτό δεν είναι δικαιολογία, αφού εμείς οι Έλληνες δεν ισχυριστήκαμε ποτέ ότι ο Λάο Τσε ήταν Γιαπωνέζος ή το Χονγκ-Κονγκ ιδρύθηκε από Άγγλους μετανάστες! Η απληροφόρητη διπλωματία της Κίνας έσπευσε ν’ αναγνωρίσει ως Μακεδονία τα Σκόπια και οι γηγενείς Μακεδόνες ζουν και κινούνται σαν να μη συμβαίνει (προς το παρόν;) τίποτα» (σελ.65)

ενώ σε ένα άλλο σημείο αναφέρεται στην «Δημοκρατία των Σκοπίων» (σελ. 110) και τονίζει ότι και η σημαία εθνικού πατριωτισμού αποδείχθηκε «ενίοτε χρήσιμη» (σελ.244).

Ο Λ.Χρηστάκης αποδίδει τις ρίζες του σημερινού εθνικισμού και αλυτρωτισμού που παράγουν τα Σκόπια στα μεταπολεμικά σχέδια του Τίτο , που σε κάποια φάση περιλαμβάνανε και την προσάρτηση ελληνικών εδαφών .

Αντλώντας πληροφορίες από άρθρο του χαλκέντερου ιστορικού και παλιού ΕΛΑΣΙΤΗ, Σ.Γρηγοριάδη, όπου με αδρό τρόπο περιγράφονται οι μεταπολεμικές γιουγκοσλαβικές προσπάθειες, να χρησιμοποιηθούν οι σλαβόφωνοι για επέκταση εις βάρος κυρίως της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, οδηγείται στο συμπέρασμα :

«Ο Μακεδόνας (δηλαδή ο Λ.Χρηστάκης) νομίζει ότι αρκεί αυτός ο «πιλότος» για ν’ αντιληφθεί ο καθένας τη σημερινή εξέλιξη που στα σίγουρα είναι συνέχεια όλων αυτών που όφειλαν μερικοί να αναμένουν, αφού δεν υπήρξαν αντιδράσεις από τα μέλη των είκοσι τριών κυβερνήσεων που κυβέρνησαν την Ελλάδα από το 1950 μέχρι το 1979. Έτσι καταλαβαίνει ο οποιοσδήποτε – συμπεριλαμβανομένων και των οπαδών του παρόντος Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας -ορισμένες «θέσεις» έναντι του ζητήματος των Σκοπίων» (σελ. 174).

Ο Λ.Χρηστάκης υπήρξε ένας ευφυής στοχαστής που μελετούσε ,χωρίς προκαταλήψεις, κάθε πνευματικό ρεύμα. Ότι θεωρούσε ως σημαντικό το σημείωνε και τα αναδείκνυε. Οι θέσεις του για το ζήτημα με τα Σκόπια δείχνουν ότι η αντιπαλότητα του, με τα κράτη – όλα τα κράτη – δεν το οδηγούν σε λανθασμένες θέσεις. Γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία του βαλκανικού χώρου και τον ελληνισμό που θεμελιώνεται όχι στην φυλετική ταυτότητα ή αποκλειστικά στην γλώσσα, αλλά στην βαθιά συνείδηση ανήκειν στην ελληνική εθνότητα. Στα Βαλκάνια βλέπει ένα υπόστρωμα πολιτιστικής ενότητας, που καλλιέργησε η ορθοδοξία και η βυζαντινή τέχνη και ανέδειξαν πολιτικοί οραματιστές σαν τον Ρήγα Φεραίο, που μένει να αξιοποιηθεί σήμερα. Έτσι μακριά, από αυτούς που υιοθετούν έναν εθνικισμό (της FYROM συγκεκριμένα) για να πολεμήσουν έναν υποτιθέμενο άλλο (δηλαδή τον ελληνικό) – υπερασπίζεται την ιστορική αλήθεια και αντιμάχεται τις εξουσίες. Έτσι συναντά την παράδοση των πρώτων ριζοσπαστών και αναρχικών του ελληνικού χώρου, που κατανοώντας την σύμπτωση του εθνικού με το κοινωνικό – πολέμησαν στην Κρήτη για την απελευθέρωσή της από τον οθωμανικό ζυγό.

Σπύρος Κουτρούλης
tokoinonikoodofragma.wordpress.com