του Μιχάλη Στούκα
πηγή: Πρώτο Θέμα
Τι προβλέπει η Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της θάλασσας- Τα Διεθνή Δικαστήρια και η οριοθέτηση της ΑΟΖ από αυτά- Οι περιπτώσεις που απασχόλησαν τα Διεθνή Δικαστήρια και η συσχέτισή τους με τα ζητήματα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Στις 5/5/2019 είχαμε γράψει ένα άρθρο στο protothema.gr με τίτλο ‘’Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.) και το Καστελλόριζο’’. Στο τέλος του μακροσκελούς αυτού άρθρου είχαμε υποσχεθεί ότι θα ασχοληθούμε με τις αποφάσεις των Διεθνών Δικαστηρίων για την κήρυξη Α.Ο.Ζ. μεταξύ διαφόρων κρατών. Αυτό κάνουμε στο σημερινό μας άρθρο. Να σημειώσουμε ότι πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο και εξειδικευμένο θέμα και όπως θα δούμε στη συνέχεια οι αποφάσεις των Διεθνών Δικαστηρίων για παρόμοια ζητήματα έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους.
Τρόποι επίλυσης των διαφορών
Η σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 όρισε στο άρθρο 83 ότι με ειρηνικές αποκλειστικά μεθόδους πρέπει να επιλύονται τυχόν διαφορές μεταξύ των κρατών. Έτσι τα κράτη υποχρεώνονται στην ειρηνική διευθέτηση της διαφοράς τους με τρόπους τους οποίους αυτά τα ίδια επιλέγουν και τις διαδικασίες που επιδιώκουν να ακολουθήσουν. Παράλληλα υποδεικνύεται η ανάγκη για ανταλλαγή απόψεων και συνεννοήσεων. Αν όμως οι προσπάθειες αποτύχουν ,συνιστάται να οδηγηθούν σε συμβιβασμό με διαδικασία την οποία η σύμβαση ορίζει, δηλαδή με γραπτή πρόσκληση του ενός κράτους προς το άλλο κλπ.
Αν όμως δεν επιτευχθεί επίλυση της διαφοράς με οποιονδήποτε από τους παραπάνω τρόπους ,οποιοδήποτε κράτος μπορεί να εισαγάγει την υπόθεση στην κρίση ενός από τα ακόλουθα δικαστήρια:
α) Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (International Court of Justice) (στο εξής Δ.Δ.Χ.)
β) Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου Θαλάσσης του Αμβούργου (International Tribune for the Law of the Sea)(στο εξής Δ.Δ.Δ.Θ.).
γ) Διαιτητικό Δικαστήριο
δ) Ειδικό Διαιτητικό Δικαστήριο για μία ή περισσότερες κατηγορίες διαφορών.
Εάν ένα από τα διαφιλονικούντα κράτη δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση, αλλά συμφωνεί με το άλλο για την επίλυση της μεταξύ τους διαφοράς από το Δ.Δ.Χ., η προσφυγή διενεργείται σύμφωνα με το Καταστατικό αυτού του Δικαστηρίου, το οποίο μεταξύ άλλων επιβάλλει και την υποβολή ‘’συνυποσχετικού’’ εκ μέρους των διαδίκων.
Πώς γίνεται η οριοθέτηση της Α.Ο.Ζ.
Ας δούμε τι γίνεται με την καθιέρωση της Α.Ο.Ζ. από ένα παράκτιο κράτος, όπως η χώρα μας. Σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, η οποία υφίσταται ως ‘’φυσικό δικαίωμα’’ ανεξάρτητα από τη βούληση του παράκτιου κράτους να την αποκτήσει, στην περίπτωση της Α.Ο.Ζ. το κράτος πρέπει να εκδηλώσει τη βούληση να αποκτήσει αυτή τη ζώνη μέσα από μια εθνική πράξη κήρυξης. Από τη στιγμή που το κράτος εκφράσει αυτή τη βούληση, αποκτά όλα τα δικαιώματα που το Διεθνές Δίκαιο του δίνει ,σε μια περιοχή που εκτείνεται ως τα 200 ν.μ. από την ακτή με την προϋπόθεση βέβαια ότι το εύρος της θάλασσας στην περιοχή, του παρέχει μια τέτοια δυνατότητα.
Όταν όμως υπάρχει γεωγραφική στενότητα και υπάρχουν ‘’αντικείμενα’’ ή όμορα (γειτονικά, παρακείμενα) κράτη σε απόσταση μικρότερη από τα 400 ν.μ. τότε θα πρέπει να υπάρξει οριοθέτηση της Α.Ο.Ζ. Οι διατάξεις της οριοθέτησης της Α.Ο.Ζ. και της υφαλοκρηπίδας που περιέχονται στη Σύμβαση του Montego Bay δεν προσδιορίζουν ακριβώς τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που εφαρμόζονται σε περιπτώσεις γεωγραφικής στενότητας έτσι ώστε τα κράτη να γνωρίζουν τους όρους που θέτει το δίκαιο για τους όρους συμφωνίας οριοθέτησης. Έτσι τα κράτη είναι ελεύθερα να αναζητήσουν το περιεχόμενο της συμφωνίας τους με μοναδικό προορισμό η οριοθέτηση αυτή να οδηγεί σε δίκαια λύση.
Όπως είναι γνωστό η χωρική θάλασσα, η συνορεύουσα ζώνη, η Α.Ο.Ζ. και η υφαλοκρηπίδα καθορίζονται με τους ίδιους ακριβώς κανόνες με τους οποίους καθορίζονται οι αντίστοιχες ζώνες πέρα από τις ηπειρωτικές ακτές (άρθρο 121, παρ. 2 της Σύμβασης για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας στο εξής Δ.Δ.Θ.).
Αντίθετα οι βράχοι οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρούν ανθρώπινη κατοίκηση ή οικονομική ζωή με δικές τους δυνάμεις δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα και Α.Ο.Ζ. (άρθρο 121, παρ.3 της Δ.Δ.Θ.)
Στη διεθνή νομολογία των οριοθετήσεων ,από τη δεκαετία του ’70 ως τις αρχές της δεκαετίας του ’90 επικρατούσε η τάση να υπάρχει διακριτική μεταχείριση των νησιών, να υπολογίζεται δηλαδή ότι έχουν ‘’μισή επήρεια’’ (half effect) στις οριοθετήσεις. Δεν αποδιδόταν δηλαδή στα νησιά η πλήρης αναλογία τους στις υπό οριοθέτηση θαλάσσιες ζώνες. Όμως στις αρχές της δεκαετίας του ’90 με τη διαιτητική απόφαση της 10ης Ιουνίου 1992 για την Οριοθέτηση των Θαλασσίων Ζωνών των νησιών Saint-Pierre και Miquelon, αλλά κυρίως με την απόφαση του Δ.Δ.Χ. για τη θαλάσσια οριοθέτηση στην περιοχή μεταξύ Γροιλανδίας και Jan Mayen η θεωρία της μειωμένης επήρειας των νησιών στις οριοθετήσεις υποχώρησε. Ωστόσο καθώς κάθε απόφαση είναι μοναδική δεν μπορεί να προβλεφθεί η επήρεια των νησιών στις οριοθετήσεις της υφαλοκρηπίδας και της Α.Ο.Ζ.
Η διεθνής νομολογία έχει δεχτεί ότι οι αρχές που διατυπώνονται στα άρθρα 74 και 83 της Δ.Δ.Θ. αντανακλούν διεθνές εθιμικό δίκαιο και κατά συνέπεια το περιεχόμενό τους δεσμεύει τόσο τα μέρη της Σύμβασης μεταξύ τους όσο και τα τρίτα κράτη (μη- μέρη).
Δεν υπάρχει συνήθως διαφορά ανάμεσα στην Α.Ο.Ζ. και στην υφαλοκρηπίδα. Συνήθως υπάρχει κοινή οριοθέτηση των δύο αυτών θαλάσσιων ζωνών χωρίς όμως αυτή να έχει γενικευθεί.
Η μέθοδος οριοθέτησης που έχει επικρατήσει ,περιλαμβάνει ένα προκριματικό στάδιο και τα τρία κύρια στάδια για την οριστικοποίηση της οριοθέτησης. Στο προκριματικό στάδιο γίνεται αναζήτηση των ακτών που σχετίζονται με την οριοθέτηση, των ακτών δηλαδή εκείνων των οποίων η προβολή στη θάλασσα δημιουργεί επικάλυψη με την προβολή των ακτών του αντικείμενου/γειτονικού κράτους. Η διακρίβωση του μήκους των ακτών που εμπλέκονται στην οριοθέτηση είναι κρίσιμο μέγεθος, γιατί καθορίζει τη θαλάσσια περιοχή που θα οριοθετηθεί ως Α.Ο.Ζ. ή υφαλοκρηπίδα.
Τα κύρια στάδια της οριοθέτησης, αφού προσδιοριστούν οι σχετικές ακτές και η σχετική θαλάσσια περιοχή, είναι τρία:
α) Στο πρώτο στάδιο, το Δικαστήριο ορίζει μια προσωρινή γραμμή ανάμεσα στα σχετικά εδάφη, περιλαμβανομένων και των νησιών. Αυτή η γραμμή, είναι η μέση γραμμή (για αντικείμενα κράτη) ή η γραμμή μέσης απόστασης (για γειτονικά κράτη). Στις περισσότερες περιπτώσεις που συγκροτούν τη νομολογία, ο ορισμός της μέσης γραμμής είναι γεωγραφικά εφικτός.
β) Στο δεύτερο στάδιο, το Δικαστήριο εξετάζει κατά πόσον υπάρχουν σχετικές περιστάσεις (relevant circumstances), που απαιτούν την προσαρμογή και την τροπολογία της προσωρινής μέσης γραμμής ή γραμμής ίσης απόστασης, ώστε με αυτό τον τρόπο να επιτευχθεί ένα δίκαιο οριοθετικό αποτέλεσμα.
Το τρίτο και τελευταίο ,στάδιο οριοθέτησης είναι το στάδιο της επαλήθευσης της επίτευξης ενός δίκαιου αποτελέσματος.
Οριοθετήσεις Α.Ο.Ζ. και υφαλοκρηπίδας από τα Διεθνή Δικαστήρια.
Το ΔΔΧ, έχει ασχοληθεί με 14 περιπτώσεις οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και το ΔΔΔΘ με μία, δημιουργώντας σημαντική νομολογία, η οποία όμως δεν λαμβάνεται υπόψη αυτούσια σε κάθε περίπτωση οριοθέτησης, όπως έχει καταλήξει το ΔΔΧ σε σχετική γνωμάτευσή του.
Ας δούμε μερικές από αυτές τις περιπτώσεις.
Τον Οκτώβριο του 1967, Δανία, Ολλανδία και η, τότε, Δυτική Γερμανία, προσέφυγαν στο ΔΔΧ, σε σχέση με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αφενός μεταξύ των δύο πρώτων χωρών, οι οποίες είχαν ήδη επικυρώσει τη Σύμβαση της Γενεύης του 1958 και αφετέρου της τρίτης (τέως ΟΔΓ), η οποία δεν την είχε επικυρώσει.
Αναφέρουμε ένα απόσπασμα από την απόφαση του ΔΔΧ: «Είναι απαραίτητο να εξετάσει κανείς στενά τη γεωγραφική διαμόρφωση της ακτογραμμής των χωρών… διότι το έδαφος είναι η νομική πηγή ισχύος η οποία μπορεί να ασκηθεί πάνω σε εδαφικές εκτάσεις προς τη θάλασσα (και έτσι) θα πρέπει πρώτα να καθοριστεί με σαφήνεια ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία στην πραγματικότητα συνιστούν τέτοιες εκτάσεις».
Πολύ σημαντική είναι η υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της θάλασσας της Μάγχης (1977). Γαλλία και Μ. Βρετανία είχαν απευθυνθεί σε πενταμελές Διαιτητικό Δικαστήριο και ζητούσαν να οριοθετήσει η υφαλοκρηπίδα στο Στενό της Μάγχης (ή Βρετανικό Δίαυλο) και στη Θάλασσα Iroise, μεταξύ των ΒΔ ακτών της Γαλλίας και των νότιων ακτών της Γαλλίας, λόγω της παρουσίας: i) των αγγλονορμανδικών νησιών ή Channel Islands, που τελούν υπό την επικυριαρχία της Μ. Βρετανίας και βρίσκονται μέσα στον Κόλπο Granville της Γαλλίας, ii) της νήσου Ile de Quessant που ανήκει στη Γαλλία και βρίσκεται δυτικά και κοντά στις γαλλικές ακτές στη Βρετάνη (δυτικότερες ακτές της Γαλλίας στον Ατλαντικό Ωκεανό) και ii) των νησίδων Scilly, που ανήκουν στη Μ. Βρετανία και βρίσκονται πέρα από τις νοτιοδυτικές ακτές της Κορνουάλης (νοτιοδυτικότερες της Μ. Βρετανίας στον Ατλαντικό).
Το Δικαστήριο βασίστηκε τόσο στη Σύμβαση της Γενεύης του 1958 περί υφαλοκρηπίδας, όσο και στην απόφαση του ΔΔΧ, ως προς τις υποθέσεις της Βόρειας Θάλασσας.
Ως τέτοια περίπτωση, θα πρέπει να θεωρηθεί το σύμπλεγμα των νησιών του Αιγαίου, τα οποία συγκροτούν ένα συμπαγές σύνολο που συνέχεται με το ηπειρωτικό έδαφος με αδιάσπαστο τρόπο (Κρατερός Ιωάννου – Αναστασία Στρατή, «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ»).
Στην υπόθεση αυτή, το Δικαστήριο αντιμετώπισε τις βρετανικές και γαλλικές ακτές ως μία περίπτωση «ευρείας γεωγραφικής αναλογίας», την οποία διατάρασσε η παρουσία των αγγλονορμανδικών νησιών.
Αυτό ακριβώς το στοιχείο, επέστρεψε τη χάραξη μιας μέσης γραμμής μεταξύ των «ηπειρωτικών» ακτών των δύο κρατών (mid-Channel median Line) και στη συνέχεια την υιοθέτηση μιας ειδικής λύσης, αυτή του «θύλακα» υφαλοκρηπίδας για τα νησιά.
Το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα, αποτελείται από 48 νησιά, από τα οποία 6 είναι ακατοίκητα. Αντίθετα, το Δικαστήριο αναγνώρισε πλήρη επήρεια στα νησιά Isle of Wight (Μ. Βρετανία) και Ile de Quessant (Γαλλία), ακόμα και στον βράχο Eddystone Rock (Μ. Βρετανία), το νομικό καθεστώς του οποίου αμφισβητούσε η Γαλλία, υποστηρίζοντας ότι είναι σκόπελος που βρίσκεται πέρα από το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης. Το Δικαστήριο, αν και δεν αποφάνθηκε για το νομικό καθεστώς του βράχου, του απέδωσε πλήρη επήρεια, διαπιστώνοντας ότι η Γαλλία τον είχε αποδεχθεί ως σημείο βάσης για τα αλιευτικά όρια της Μ. Βρετανίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Αλιείας του 1964 (παρ.140) (Κ. Ιωάννου – Α. Στρατή, «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ»)
Ωστόσο, δεν δέχθηκε τη σύνδεση των νησίδων Κερκευάχ με ευθεία γραμμή, με τις κοντινές τους τυνησιακές ακτές, αλλά τελικά μετατόπισε την οριοθετική γραμμή προς τα δυτικά, σε όφελος της Λιβύης και μάλιστα υπέδειξε ενδεικτική οριοθετική γραμμή.
Αποφάσεις των Δικαστηρίων μετά το 1990 – Προσέγγιση με τις διατάξεις της Σύμβασης του Montego Bay
Ο Τούρκος ερευνητής Acer, το 2007, προσπαθώντας να αιτιολογήσει γιατί το Καστελλόριζο δεν αποτελεί ίδια περίπτωση με τα γαλλικά νησιά, παραθέτει μία σειρά από επιχειρήματα, όπως ότι στο Αιγαίο επικρατούν διαφορετικές συνθήκες, ότι θα ήταν καταστροφικά για την Τουρκία αν δινόταν οποιαδήποτε «επιρροή» στα ελληνικά νησιά, ότι νησιά του Αιγαίου που ανήκουν στην Ελλάδα λόγω μεγέθους και πληθυσμού, δεν μπορούν να έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ κλπ. (εκτενές απόσπασμα στα αγγλικά υπάρχει στο βιβλίο «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, σελ. 326). Νομικοί δεν είμαστε, αλλά τα τουρκικά επιχειρήματα σε οποιοδήποτε ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ και ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ Δικαστήριο, θα κατέρρεαν σε χρόνο dt…
Μετά την εφαρμογή της Σύμβασης για το ΔΔΘ (1994)
Η απόφαση για τη νήσο Serpent της Μαύρης Θάλασσας
Η πρώτη υπόθεση οριοθέτησης από το ΔΔΔΘ
Η γεωγραφική θέση των νησιών της Κολομβίας (η κυριαρχία της οποίας σ’ αυτά επιβεβαιώθηκε από το Δικαστήριο) είναι ακριβώς αντίστροφη από τη θέση των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Τα νησιά της Κολομβίας βρίσκονται ανατολικά των ακτών της Νικαράγουας ,σε απόσταση μεγαλύτερη των 100 ν.μ. και των 388 ν.μ. από το ηπειρωτικό έδαφος της Κολομβίας αντίστοιχα, ενώ τα ελληνικά νησιά δυτικά των ακτών της Τουρκίας (με αδιάκοπη όμως συνέχεια ηπειρωτικού νησιωτικού εδάφους).
Επίλογος
Το άρθρο αυτό ίσως είναι το πιο εξειδικευμένο από όλα όσα έχουμε γράψει. Θελήσαμε όμως να παρουσιάσουμε όλες τις αποφάσεις των Διεθνών Δικαστηρίων για θέματα Α.Ο.Ζ. και υφαλοκρηπίδας. Εκείνο που μπορούμε να συμπεράνουμε είναι ότι μετά το 1990, τα νησιά εξομοιώνονται με τα ηπειρωτικά εδάφη στα δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες. Οι αποφάσεις είναι συχνά διαφορετικές, δεν υπάρχει δεδικασμένο και φαίνεται ότι τα Διεθνή Δικαστήρια προσπαθούν να δυσαρεστήσουν τους αντίδικους όσο γίνεται λιγότερο. Κανένα κράτος δεν πήρε το 100% απ’ όσα ζητούσε και κανένα όμως δεν έφυγε με άδεια χέρια. Πολιτικές σκοπιμότητες, έξωθεν πιέσεις, γεωστρατηγικοί παράγοντες κ.ά. έπαιξαν και θα παίξουν σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις των Δικαστηρίων. Ας το έχουμε υπόψη μας αν χρειαστεί να καταφύγουμε σ’ αυτά…
Πηγές:
ΚΡΑΤΕΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗ, «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ», ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2012
ΧΡΗΣΤΟΣ Λ. ΡΟΖΑΚΗΣ, «Η ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2013
ΠΑΥΛΟΣ ΦΩΤΙΟΥ, «ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΖΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ (ΥΦΑΛ) ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ (ΑΟΖ)», στο συλλογικό έργο «ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ», ΕΛ.ΙΣ.ΜΕ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ, 2017
ΛΑΜΠΡΟΣ Δ. ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ, «ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ-Α.Ο.Ζ. ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, 2019
Δρ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΥΣΟΧΟΥ, «ΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΑΛΛΑΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ: ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΟΥΜΕΝΗ ΤΑΣΗ», Academia.edu
ardin-rixi.gr
