Τέσσερις θάνατοι φυλακισμένων μέσα σε 15 μέρες. Και βέβαια δεν είναι τυχαίοι. Υπάρχει κοινός τόπος ως προς τις αιτίες. Είναι η ίδια η φυλακή. Η αποθήκη ανθρώπων που η κοινωνία αφού τους «έσπρωξε» στο περιθώριο, δίνοντάς τους ελάχιστες επιλογές πλην της παράβασης, τους τιμώρησε, αιχμαλωτίζοντάς τους όχι για να τους σωφρονίσει αλλά για να διατηρεί το φόβο και να εκτονώνει το θυμό των υπόλοιπων εν τάξει πολιτών.
Πίσω από τους θανάτους υπάρχουν… άνθρωποι
29 Ιανουαρίου. Ο Ν.Δ., οροθετικός και χρήστης ουσιών, βρέθηκε κρεμασμένος στις Φυλακές Κορυδαλλού, λίγο πριν μεταφερθεί σε νοσοκομείο. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα Κρατουμένων, «ήταν υπό την επήρεια ψυχοφαρμάκων που του χορηγούνταν σε τέτοιες ποσότητες ώστε να βρίσκεται σε αποσύνδεση από την πραγματικότητα. Πέθανε απομονωμένος, βαριά άρρωστος και σε σύγχυση εξαιτίας των ψυχοφαρμάκων».
2 Φεβρουαρίου. Ο 26χρονος Μαλτέζος Σώζος πέθανε από οδοντική φλεγμονή στις Φυλακές Λάρισας. Διήνυε τον τέταρτο χρόνο φυλάκισής του εκτίοντας την ποινή του για κλοπές. Επί μέρες ζητούσε επίμονα από την διοίκηση της φυλακής Μαλανδρίνου, όπου κρατούνταν αρχικά, να τον μεταφέρει σε Νοσοκομείο. Τελικά τον μετήγαγαν στις φυλακές Λάρισας επειδή οι φυλακές Μαλανδρίνου δεν διαθέτουν οδοντίατρο. Οι συγκρατούμενοι του περιγράφουν πως το πρόσωπο του είχε παραμορφωθεί από το πρήξιμο που προκάλεσε η φλεγμονή στο δόντι. Δυο μέρες μετά την μεταγωγή του στις φυλακές Λάρισας, η οποία πραγματοποιήθηκε λόγω του προβλήματος του, βρέθηκε νεκρός στον θάλαμο του. Το υπουργείο Δικαιοσύνης, έδωσε εντολή σε δύο εισαγγελείς (Μαλανδρίνου και Λάρισας) να διεξαγάγουν έρευνα για τις συνθήκες θανάτου και για το αν έγιναν όλα στον χρόνο και με τον τρόπο που έπρεπε.
5 Φεβρουαρίου. 33χρονος αυτοκτόνησε στις φυλακές Αλικαρνασσού. Ο αυτόχειρας, ο οποίος κρεμάστηκε στο κελί του, σύμφωνα με τη διεύθυνση της φυλακής, άφησε σημείωμα στο οποίο έγραφε ότι προέβη σε αυτήν την πράξη γιατί δεν άντεχε το γεγονός ότι πρόδωσε την εμπιστοσύνη της οικογένειάς του.
11 Φεβρουαρίου. Κρατούμενος αυτοκτόνησε μέσα στο Αστυνομικό Τμήμα Τρικάλων, κόβοντας, σύμφωνα με τους αστυνομικούς, με τη βοήθεια αλυσίδας του ρολογιού του την καρωτίδα του. Δεν άντεξε την απόφαση για φυλάκιση μετά τη σύλληψή του για κατοχή χασίς και πλαστά χαρτονομίσματα.
Με αφορμή το θάνατο του Μαλτέζου Σώζου εκδόθηκαν ανακοινώσεις από την Ομοσπονδία Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος, στην οποία εμμέσως πλην σαφώς καταγγέλλεται το υπουργείο Δικαιοσύνης για τη γενικότερη χρόνια κατάσταση των φυλακών, από τον τομέα Δικαιωμάτων & Αλληλεγγύης του ΣΥΡΙΖΑ, στην οποία καταγγέλλονται οι συνθήκες κράτησης και επισημαίνεται η ανάγκη ενός σωφρονιστικού συστήματος, που δεν θα λειτουργεί εκδικητικά, θα σέβεται την ανθρώπινη ζωή και θα οδηγεί στην ελευθερία και τη δημιουργική επανένταξη και τέλος από την Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, στην οποία αναφέρεται: «Η Πρωτοβουλία μετά από επισκέψεις σε φυλακές και συζητήσεις με κρατούμενους έχει επανειλημμένα καταγγείλει τις άθλιες συνθήκες που επικρατούν στις ελληνικές φυλακές, τις ελλείψεις σε γιατρούς ειδικοτήτων, σε υποδομές, φάρμακα και περίθαλψη, αλλά και την εγκληματική αδιαφορία κάποιων σωφρονιστικών υπαλλήλων και εργαζομένων σε διοικήσεις των φυλακών. Προσφάτως, σε συνάντησή της με τον γενικό γραμματέα αντεγκληματικής πολιτικής Ευτύχη Φυτράκη, η Πρωτοβουλία κατέθεσε υπόμνημα με τις θέσεις της πάνω στον Σωφρονιστικό Κώδικα και τα πορίσματα από όλες τις επισκέψεις της σε ελληνικές φυλακές. Μετά από εκτενή συζήτηση έλαβε τη διαβεβαίωση ότι το υπουργείο εργάζεται με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών και την αντιμετώπιση των προβλημάτων στις φυλακές».
Προσπαθώντας να δούμε το δάσος και όχι μόνο το δέντρο, μιλήσαμε με την Πηνελόπη Ρομποτή, κοινωνιολόγο και μέλος της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων.
Και το δάσος όπως τονίζει είναι «η ίδια η φυλακή. Η βάρβαρη και απάνθρωπη συνθήκη της φυλακής. Οπότε και όλες οι επιμέρους συνθήκες, για τις οποίες συχνά υπάρχουν καταγγελίες, όπως για τη βρωμιά, για τις υγειονομικές συνθήκες και την ιατρική περίθαλψη, για το φαγητό, για το κρύο, για την έλλειψη παιδείας και σωφρονισμού, όλες αυτές οι ελλείψεις και όλη αυτή η στέρηση είναι στην ουσία οι ίδιες οι ιδιότητες της φυλακής. Η φυλακή δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε αυτοί οι άνθρωποι να καταστραφούν, είτε να αυτοκαταστραφούν στην κυριολεξία, είτε να πεθάνουν από κάποια αιτία που οι συνθήκες αυτές δημιουργούν, είτε να βγουν ως κατεστραμμένες ζωές έξω για να επιστρέψουν μετά από λίγο χρονικό διάστημα. Οπότε ναι πρέπει να δούμε το δάσος και όχι το δέντρο. Γιατί συχνά καταγγέλλουμε το φαγητό, την έλλειψη θέρμανσης και διάφορα επιμέρους προβλήματα, αλλά στην ουσία το πρόβλημα είναι η ίδια η φυλακή που αιχμαλωτίζει ανθρώπους. Κι ενώ υπάρχει στην κοινωνία ευαισθητοποίηση για την αιχμαλωσία των ζώων και καλώς, δεν υπάρχει ωστόσο ευαισθητοποίηση για την απίστευτη αιχμαλωσία εν έτει 2018 των ανθρώπων. Όταν μάλιστα το πρόβλημα αυτό όπως και κάθε κοινωνικό πρόβλημα έχει και κοινωνικές αιτίες, καθώς οι άνθρωποι αυτοί στη συντριπτική τους πλειοψηφία προέρχονται από το κοινωνικό περιθώριο. Άνθρωποι από κοινωνικά στρώματα που δεν είχαν τις ευκαιρίες να μορφωθούν, που δεν είχαν τις ευκαιρίες πρόσβασης σε μια αξιοπρεπή δουλειά, που δεν ήταν δηλαδή η πρώτη τους επιλογή να οδηγηθούν στην παραβατικότητα, επομένως στη φυλακή. Οι κοινωνικές συνθήκες, η ανισότητα και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποδεδειγμένα τους τοποθετεί στο περιθώριο, δεν τους δίνει εφόδια για μια άλλη ποιότητα ζωής, οπότε είναι μια προδιαγεγραμμένη πορεία ότι αυτοί θα είναι οι πελάτες του περιθωρίου και του λεγόμενου σωφρονιστικού συστήματος. Σε πολλά εισαγωγικά το σωφρονιστικό γιατί στην πραγματικότητα πρόκειται για μια αποθήκη, που κατ΄ επίφαση λέγεται σωφρονισμός. Σκεφτείτε ότι στην καλύτερη κυριολεκτικά περίπτωση, στις φυλακές Κορυδαλλού, όπου μεταφέρονται όλοι οι φοιτητές από όλη τη χώρα για να συμμετάσχουν στις λεγόμενες ευκαιρίες εκπαίδευσης, μαζί με τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, δηλαδή τους μαθητές, εκπαιδεύονται συνολικά 200 άνθρωποι. Οι άλλοι 1400 κρατούμενοι στον Κορυδαλλό, τι κάνουνε; Τίποτα. Και το υπουργείο δηλώνει ικανοποιημένο για αυτούς τους 200, αγνοώντας τους άλλους εκατοντάδες. Δεν υπάρχει ένα πρόγραμμα πραγματικής επιμόρφωσης, ώστε οι κρατούμενοι να αποκτήσουν παιδεία, δεξιότητες κι έτσι να επιτελέσει και το κράτος το καθήκον του, μιας και δεν το επιτέλεσε όταν έπρεπε και τους οδήγησε αναπόφευκτα στη φυλακή».
Και γιατί δεν γίνεται αυτό; Είναι θέμα πολιτικής βούλησης ή έλλειψης οικονομικής δυνατότητας;
«Η οικονομική δυνατότητα είναι αστείο επιχείρημα» υποστηρίζει η Π. Ρομποτή. «Ακόμη και οι Αμερικανοί Δημοκρατικοί γερουσιαστές, επιβεβαιώνοντας τις επιστημονικές διαπιστώσεις, λένε ότι θα κόστιζε λιγότερο αν χτίζαμε σχολεία αντί για φυλακές. Είναι πράγματι αστείο να μιλάμε για το κόστος, φανταστείτε πως πρόκειται για ένα τεράστιο σύστημα φυλακών, εταιρειών τροφοδοσίας, εταιρειών φύλαξης, προσωπικό και όχι μόνο τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους, δηλαδή ένας τεράστιος κατασταλτικός μηχανισμός. Μάλιστα έχουμε και καινούργιες μπίζνες που ανοίγουν τώρα, όπως η ιστορία της ηλεκτρονικής επιτήρησης. Είναι δηλαδή μια μεγάλη μπίζνα που εξαπλώνεται. Και είναι μια πολιτική επιλογή αυτή. Το να επενδύεις χρήματα για να διατηρείς αυτό το κοινωνικό περιθώριο και όχι για να αντιμετωπίσεις τις αιτίες, τις συνθήκες που το γεννά».
Αυτό το κοινωνικό περιθώριο είναι «χρήσιμο» για το σύστημα και γι' αυτό το συντηρεί;
«Ακριβώς αυτό. Γι αυτό και δεν κάνει τίποτα για να το εξαλείψει. Ένα λεγόμενο κοινωνικό κράτος, ένας θεσμός που θα σκεφτόταν με λογική, με αρχή, μέση και τέλος, έχοντας αυτούς τους περιθωριακούς ανθρώπους με την παραβατική συμπεριφορά, τι θα έκανε; Θα επιδίωκε να διορθώσει τις συνθήκες, της ανισότητας, της μόρφωσης, των ίσων ευκαιριών, της επαγγελματικής αποκατάστασης. Ε, εν προκειμένω δεν γίνεται τίποτα από αυτά».
Αλλά και στην κοινωνία και κυρίως στα μέσα ενημέρωσης, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο, δεν υπάρχει καμία ευαισθητοποίηση, επισημαίνει η Π. Ρομποτή.
«Αντίθετα μάλιστα, τα ΜΜΕ ασχολούνται με το ζήτημα μόνο όταν κάποιος κρατούμενος παίρνει άδεια, βάση πάντα νομοσχεδίου και προϋποθέσεων, τότε τα μέσα δημιουργούν χαμό και γίνονται οι ακόμη χειρότεροι τιμωροί. Παίζουν με το φόβο και το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών. Κάνουν ένα τρομακτικό εμπόριο φόβου, λες και οι πολίτες κινδυνεύουν περισσότερο από τους κρατούμενους. Μα από μόνη της η ιστορία δύο αιώνων συστηματικής εφαρμογής αυτού που λέγεται φυλακή αποδεικνύει πως η ύπαρξή της δεν αποτελεί αντικίνητρο για παραβατικές ή εγκληματικές πράξεις, δεν τελούνται λιγότερες με το φόβητρο και την τιμωρία της φυλακής».
Εκτονώνουν όμως τον κοινωνικό θυμό;
Εκτονώνουν όμως τον κοινωνικό θυμό;
«Βέβαια. Και δίνουν μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Ότι οι επικίνδυνοι είναι μέσα και ξεμπερδέψαμε. Δεν ξεμπερδεύουμε όμως, γιατί δεν υπάρχει κοινωνική ειρήνη χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη».
Ποιο είναι όμως το καθεστώς στο νοσοκομείο των φυλακών και τι σημαίνει το αίτημα ένταξής τους στο ΕΣΥ;
«Καταρχήν το νοσοκομείο είναι μόνο ένα. Το Άγιος Παύλος του Κορυδαλλού. Το λεγόμενο αλλά και πραγματικό κολαστήριο. Το οποίο στην ουσία είναι μια κανονικότατη φυλακή. Με κάγκελα, με θαλάμους κλουβιά, με ασφυκτικό αριθμό ανθρώπων, με φύλακες να τελούν χρέη νοσηλευτών… Είναι ενδεικτικό ότι εκεί μέσα στοιβάζονται κατάκοιτοι ηλικιωμένοι άνθρωποι 70 χρονών, οι οποίοι εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να κάνουν τίποτα κακό. Κι όμως είναι αιχμάλωτοι εκεί μέσα. Αυτό βέβαια που έγινε τελευταία, είναι ότι το βάψανε. Μοιάζει καθαρότερο αλλά όλα τα υπόλοιπα μένουν ίδια. Το αίτημα λοιπόν είναι αμείλικτο. Πρέπει εδώ και τώρα οι άνθρωποι που είναι άρρωστοι να πηγαίνουν σε ένα δημόσιο νοσοκομείο. Αυτό υποτίθεται ότι είναι και βούληση της παρούσας κυβέρνησης, ωστόσο υπάρχουν αντιστάσεις από τους σωφρονιστικούς μέσα στον Κορυδαλλό».
«Γιατί προφανώς υπάρχει ένα σύστημα που μέσα σε ένα περιβάλλον αδιαφάνειας, για κάποιους λόγους βολεύεται» υποστηρίζει η Π. Ρομποτή.
Και τι αναμένεται από την αναθεώρηση του Σωφρονιστικού Κώδικα που έχει βγει σε δημόσια διαβούλευση;
«Λογικά θα έπρεπε να αναμένουμε κάτι καλύτερο. Η αναθεώρηση ωστόσο δείχνει πως ήταν μια φρούδα προσδοκία. Τίποτα επί της ουσίας δεν αλλάζει. Αντίθετα, ξαναφέρνει τη διαβάθμιση των φυλακών, αυτό που λεγόταν φυλακές τύπου Γ, η οποία απλώς πλέον θα έγκειται στην κρίση του δικαστικού λειτουργού. Που σημαίνει ότι στην πράξη οι συνθήκες εγκλεισμού μπορεί να γίνουν και χειρότερες. Επίσης, το ζήτημα της γύμνωσης σε γυναίκες ως μέρος της έρευνας, δεν νομιμοποιούνταν επισήμως,, αν και γινόταν. Δόθηκαν αγώνες για αυτό και τώρα με τον νέο Κώδικα φαίνεται πως νομιμοποιείται, αφού καταγράφεται ως μια δυνατότητα της έρευνας. Ή τα επισκεπτήρια που είναι ένα χρόνιο αίτημα των κρατούμενων ώστε να γίνεται με ανθρώπινους όρους η μόνη τους επαφή με τον έξω κόσμο και όχι πίσω από ένα τζάμι, με κάμερες παντού και με ένα βρωμικό τηλέφωνο ή ακόμη και οι τηλεπικοινωνίες αυστηροποιούνται. Τώρα ο κρατούμενος έχει μια κάρτα και μπορεί να πάρει όποιον θέλει. Πλέον θα καταθέτει έναν ορισμένο και συγκεκριμένο αριθμό τηλεφώνων κι αφού εγκριθεί, θα μπορεί να τηλεφωνεί μόνο σε αυτούς. Επίσης οι άδειες. Μέχρι τώρα για να δοθεί άδεια έπρεπε να συμφωνήσουν ο δικαστικός λειτουργός, ο κοινωνικός λειτουργός της φυλακής και ο διευθυντής της φυλακής. Αν ο εισαγγελέας διαφωνούσε, παρότι οι άλλες δυο πλευρές ήταν αυτές που γνώριζαν τον κρατούμενο, ασκούσε βέτο και η άδεια δεν δίνονταν. Αντί λοιπόν αυτό να διορθωθεί, αντικαθίσταται από μια άλλη γραφειοκρατική διαδικασία, με βάση την οποία αν ο δικαστικός λειτουργός διαφωνεί με την άδεια, ο κρατούμενος θα μπορεί να προσφύγει νομικά, διεκδικώντας το δίκιο του, διαδικασία με αβέβαιο χρόνο και αποτέλεσμα. Δηλαδή αντί να ανοίξει το πεδίο της επανένταξης, κλείνει. Και αυτά τα λέω ενδεικτικά. Μιλάμε κανονικά για μια βαρβαρότητα, την οποία θα έπρεπε να έχουμε αφήσει πίσω στο παρελθόν», καταλήγει η Π. Ρομποτή.
Θα έπρεπε…
Μαριάνθη Πελεβάνη
