του Jack Rasmus.
Αυτή η εβδομάδα σηματοδοτεί την πρώτη επέτειο της κρίσης του ελληνικού χρέους το 2015, την τρίτη στην πρόσφατη ιστορία της χώρας από το 2010. Στις 20 - 21 του περασμένου Αυγούστου 2015, η «Τρόικα» -δηλαδή, τα πανευρωπαϊκά όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EC), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)- καθώς και το ΔΝΤ επέβαλαν μια τρίτη διαπραγμάτευση του χρέους της Ελλάδας. Στην Ελλάδα δόθηκαν 98 δισεκατομμύρια δολάρια (ΣτΜ: 86,43 δισεκατομμύρια ευρώ) σε δάνεια από την Τρόικα. Μια προηγούμενη διαπραγμάτευση του χρέους που επιβλήθηκε από την Τρόικα το 2012 είχε προσθέσει περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (ΣτΜ: 176,38 δισεκατομμύρια ευρώ) στην αρχική διαπραγμάτευση του χρέους το 2010 (που ήταν) 140 δισεκατομμύρια δολάρια (ΣτΜ: 123,47 δισεκατομμύρια ευρώ).
Αυτά είναι περίπου 440 δισεκατομμύρια δολάρια (ΣτΜ: 388,04 δισεκατομμύρια ευρώ) σε δάνεια της τρόικας για μια περίοδο πέντε ετών, από το 2010 ως το 2015. Το ερώτημα είναι: ποιος ωφελείται από αυτά τα 440 δισεκατομμύρια δολάρια; Όχι η Ελλάδα. Εάν δεν είναι η ελληνική οικονομία και ο λαός της, τότε ποιος; Και έχουμε δει την τελευταία κρίση του ελληνικού χρέους;
Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι 440 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια θα βοήθησαν την Ελλάδα να ανακάμψει από την παγκόσμια ύφεση του 2008-09, τη δεύτερη ευρωπαϊκή ύφεση του 2011-13 που ακολούθησε και την πανευρωπαϊκή χρόνια στασιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης από τότε. Αλλά όχι, τα 440 δις δολάρια χρέους που η Τρόικα φόρτωσε στην Ελλάδα έχουν πράγματι εξαθλιώσει ακόμη περισσότερο την Ελλάδα, καταδικάζοντάς τη σε οκτώ χρόνια οικονομικής ύφεσης χωρίς ορατό τέλος.
Για να πληρώσει τα 440 δις δολάρια, σε τρεις διαδοχικές συμφωνίες για το χρέος (μνημόνια), η Τρόικα απαίτησε από την Ελλάδα να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες για τις κοινωνικές υπηρεσίες, να εξαλείψει εκατοντάδες χιλιάδες κυβερνητικών θέσεων εργασίας, να περικόψει τους μισθούς των εργαζόμενων στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, να μειώσει τον κατώτατο μισθό, να περικόψει και να εξαλείψει τις συντάξεις, να αυξήσει το κόστος των εισφορών υγειονομικής περίθαλψης των εργαζομένων και (να τους αναγκάσει) να πληρώνουν υψηλότερες τιμές και τοπικούς φόρους περιουσίας. Στο πλαίσιο της λιτότητας, η Τρόικα έχει ακόμα απαιτήσει από την Ελλάδα να πουλήσει την κρατική περιουσία της, τα λιμάνια και τα μέσα μεταφοράς «κοψοχρονιά»[1] δηλαδή κάτω από τις τιμές της αγοράς.
Οι ευρωπαίοι τραπεζίτες πήραν το 95% των πληρωμών του ελληνικού χρέους
Τα 440 δις δολάρια σε δάνεια της Τρόικας, δηλαδή το ελληνικό χρέος, δεν έχουν χρησιμοποιηθεί για να ωφελήσουν τον ελληνικό λαό ή για να βοηθήσουν την ελληνική οικονομία να ανακάμψει μετά από οκτώ χρόνια ύφεσης. Έχουν χρησιμοποιηθεί για να πληρωθεί το αρχικό κεφάλαιο και οι τόκοι για τα προηγούμενα χρέη της Τρόικας. Έτσι, το χρέος έχει συσσωρευτεί από προηγούμενο χρέος προκειμένου να πληρωθούν προηγούμενα χρέη.
Μια πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύθηκε το 2016, έδειξε πειστικά πού έχουν πάει όλες οι πληρωμές τόκων και κεφαλαίου από το χρέος των 440 δις δολαρίων. Έχουν πάει απευθείας στους ευρωπαίους τραπεζίτες και επενδυτές, καθώς και στα όργανα της τρόικας της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, οι οποίοι έμμεσα με τη σειρά τους τα ανακυκλώνουν πίσω στους ιδιώτες τραπεζίτες και τους επενδυτές.
Σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο (WP-16-02), που δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Σχολή Διοίκησης και Τεχνολογίας (ESMT) την άνοιξη του 2016, με τίτλο «Πού πήγαν τα χρήματα για τη διάσωση της Ελλάδας;», περισσότερο από το 95% των αρχικών δάνειων της Τρόικας στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε για την πληρωμή κεφαλαίου και τόκων για τα προηγούμενα δάνεια της Τρόικας, ή για τη διάσωση των ελληνικών ιδιωτικών τραπεζών (που ανήκουν σε άλλες ευρωπαϊκές τράπεζες ή είναι χρεωμένες σ’ αυτές), ή για την αποπληρωμή των ευρωπαίων ιδιωτών επενδυτών και κερδοσκόπων. Στην πραγματικότητα, λιγότερο από 10 δισεκατομμύρια ευρώ πέρασαν στην Ελλάδα.
Η μελέτη της ESMT εκτιμά ακόμα ότι η πιο πρόσφατη τρίτη διαπραγμάτευση του ελληνικού χρέους του περασμένου Αυγούστου 2015 θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα: Από τα 98 δισεκατομμύρια δολάρια του δανείου που πήρε η Ελλάδα το περασμένο έτος, η μελέτη εκτιμά ότι μόλις 8 δισεκατομμύρια δολάρια θα βρουν το δρόμο τους προς τα ελληνικά νοικοκυριά.
Το κόστος για την Ελλάδα οκτώ χρόνια αργότερα.
Σε αντάλλαγμα για το 95% που καταβάλλεται στην Τρόικα και τους φίλους της τους τραπεζίτες-επενδυτές, τα μέτρα λιτότητας που συνοδεύουν τα δάνεια της Τρόικας είχαν ως αποτέλεσμα τα εξής: το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα σήμερα, το 2016, μετά από οκτώ χρόνια εξακολουθεί να είναι 24%. Το ποσοστό ανεργίας των νέων εξακολουθεί να αιωρείται πάνω από το 50%. Οι μισθοί έχουν μειωθεί 24% για όσους είναι αρκετά τυχεροί να έχουν ακόμα δουλειά. Η κατάρρευση των μισθών δεν οφείλεται μόνο στις απολύσεις και τις περικοπές των μισθών στις δημόσιες και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, που και τα δυο συμβαίνουν από το 2010, αλλά οφείλεται και στη μετατόπιση της πλήρους απασχόλησης σε μερική απασχόληση. Οι θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης έχουν καταρρεύσει στο 27%, στο χαμηλότερο ποσοστό ποτέ, ενώ οι θέσεις εργασίας μερικής απασχόλησης έχουν αυξηθεί στο 56%, στο υψηλότερο ποσοστό ποτέ. Οι φτωχότεροι και πιο ευάλωτοι Έλληνες εργαζόμενοι και τα νοικοκυριά έχουν δει τον κατώτατο μισθό τους να μειώνεται κατά 22% από το 2012, με εντολές της Τρόικας. Και οι συντάξεις για τους φτωχότερους έχουν μειωθεί περίπου στα ίδια επίπεδα. Όλα αυτά για να συνθλίψουν τους Έλληνες εργαζόμενους, τα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις, προκειμένου να εξοφλήσουν τους τόκους του χρέους στην τρόικα, στους ευρωπαίους τραπεζίτες και τους ιδιώτες επενδυτές.
Ούτε το χρέος, ούτε η λιτότητα, ούτε η ύφεση και η κατάρρευση των εισοδημάτων υπήρχαν πριν την παρέμβαση της Τρόικας στην Ελλάδα το 2010. Το ελληνικό χρέος προς το ΑΕΠ ήταν περίπου 100% το 2007, περίπου εκεί που ήταν κάθε χρόνο σε όλη την προηγούμενη δεκαετία 1997- 2007. Δεν ήταν χειρότερο από οποιαδήποτε άλλη οικονομία της Ευρωζώνης και καλύτερο από τις περισσότερες. Το ελληνικό χρέος αυξήθηκε το 2008 έως 109% λόγω της παγκόσμιας ύφεσης, επιταχύνοντας σε 146% του ΑΕΠ το 2010 με την πρώτη συμφωνία για το χρέος με την τρόικα των 140 δις δολαρίων. Στη συνέχεια εκτινάχθηκε πάνω από το 170% το 2011, όπου παρέμεινε μέχρι που άλλα 300 δισεκατομμύρια δολάρια προστέθηκαν στα δάνεια της Τρόικας το 2012 και το 2015.
Από το 2010, το χρέος στην Ελλάδα σίγουρα δεν οφείλεται στις κρατικές δαπάνες, οι οποίες έχουν μειωθεί από περίπου 14 δισεκατομμύρια ευρώ σε 9,5 δισεκατομμύρια ευρώ το 2015, γεγονός που αντανακλά τις βαθιές περικοπές λιτότητας στην Ελλάδα που απαίτησε η Τρόικα. Ούτε μπορεί να αποδοθεί στους υπερβολικούς μισθούς και τις πάρα πολλές δημόσιες θέσεις εργασίας, καθώς και οι δύο αυτές έχουν μειωθεί κατά ένα τέταρτο από τότε που το χρέος μεγάλωσε. Το χρέος είναι τα δάνεια της Τρόικας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, προκειμένου η Ελλάδα να πληρώσει το κεφαλαίο και τους τόκους προηγούμενων δανείων που της επιβλήθηκαν.
Κι ακόμα καμία ανακούφιση το 2015-16
Αυτό που συνέβη πριν από ένα χρόνο, στην τρίτη συμφωνία με την Τρόικα για το χρέος τον Αύγουστο του 2015, ήταν το ίδιο που συνέβη το 2012 και το 2010: κι άλλα 98 δις δολάρια περισσότερο προστέθηκαν στο ήδη μη βιώσιμο χρέος των περίπου 340 δις της Ελλάδας. Σε αντάλλαγμα, τον περασμένο Αύγουστο η Ελλάδα έπρεπε να εφαρμόσει τα ακόλουθα ακόμη πιο αυστηρά μέτρα λιτότητας:
- Να δημιουργήσει ένα δημοσιονομικό πλεόνασμα του 3,5% του ΑΕΠ, από το οποίο να αποπληρώσει το χρέος στην Τρόικα δηλαδή περίπου 8 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο.
- Να αυξήσει τους φόρους στα προϊόντα στο 24% , συν κάποιες άλλες αυξήσεις φόρων για «μια διεύρυνση της φορολογικής βάσης» (δηλαδή υψηλότερους φόρους για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος).
- Να καθιερώσει αυτό που η Τρόικα αποκαλεί «ολιστική μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος», δηλαδή να μειώσει τις συντάξεις έως 2,5% του ΑΕΠ, ή περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, και να καταργήσει τις ελάχιστες συντάξεις για τους χαμηλόμισθους και τις ετήσιες συμπληρωματικές επιχορηγήσεις συντάξεων.
- Να εισαγάγει ένα «ευρύ φάσμα» μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των «πιο ευέλικτων» μισθολογικών διαπραγματεύσεων, των ευκολότερων μαζικών απολύσεων, των νέων ορίων στις απεργίες των εργαζομένων, και τις απολύσεις πάνω από χιλίων δασκάλων, ως μέρος της «εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης».
- Να κόψει τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και να μετατρέψει άλλες 52.000 θέσεις εργασίας σε θέσεις μερικής απασχόλησης. Και
- Να εισαγάγει αυτό που η Τρόικα αποκαλεί περισσότερο «φιλόδοξο» πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων.
Και αυτή είναι μόνο μια σύντομη λίστα.
Και πώς λειτούργησε η οικονομία στην Ελλάδα το προηγούμενο έτος;
Οι κρατικές δαπάνες της Ελλάδας από τον Αύγουστο του 2015 μειώθηκαν κατά 30% από τα μέσα του 2016, εκτός των στρατιωτικών δαπανών που έχουν αυξηθεί κατά 600 εκατομμύρια δολάρια. Από τον Αύγουστο του 2015, το τριμηνιαίο ελληνικό ΑΕΠ συνέχισε να συρρικνώνεται σε καθαρή βάση. Το ελληνικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί κι άλλο.
Υπάρχουν 83.000 λιγότερες θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης (αλλά 28.000 περισσότερες θέσεις εργασίας μερικής απασχόλησης). Τα ποσοστά ανεργίας των νέων έχουν αυξηθεί 48,8% έως 50,3%. Οι καταναλωτικές δαπάνες μειώθηκαν κατά σχεδόν 10%, καθώς η εμπιστοσύνη των καταναλωτών συνεχίζει να πέφτει κατακόρυφα, οι τιμές των κατοικιών έχουν ξεφουσκώσει και οι επενδυτικές επιχειρήσεις, οι εξαγωγές και οι εισαγωγές επιβραδύνονται. Με άλλα λόγια, η ελληνική οικονομία συνεχίζει να επιδεινώνεται παρά τα επιπλέον 98 δισεκατομμύρια δολάρια τους χρέους της Τρόικας και τα πιο ακραία μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν πριν από ένα χρόνο.
Είναι αναπόφευκτη μια τέταρτη ελληνική κρίση χρέους;
Η απάντηση είναι «ναι». Η Ελλάδα δεν μπορεί να δημιουργήσει πλεόνασμα 3,5% από το οποίο να πληρώσει το βουνό του κεφαλαίου και των τόκων για το χρέος της. Οι δόσεις αποπληρωμής του χρέους για το 2016 προς την Τρόικα ήταν σχετικά ελάχιστες το 2016. Στο 2017-18, όμως, θα υπάρξουν μεγαλύτερες καθυστερήσεις στην αποπληρωμή του χρέους που θα οφείλονται στην αδυναμία της Ελλάδας να αποπληρώσει. Και θα επιδεινωθούν, όταν θα χτυπήσει η επόμενη πανευρωπαϊκή ύφεση, η οποία είναι πιθανό να συμβεί το 2017-18. Η επόμενη κρίση του ελληνικού χρέους μπορεί να ξεσπάσει ακόμα και πριν απ’ αυτό, ως συνέπεια της τρέχουσας επιδείνωσης του τραπεζικού συστήματος της Ευρώπης στον απόηχο των Brexit και το βάθεμα των προβλημάτων στα τραπεζικά συστήματα της Ιταλίας και της Πορτογαλίας. Αυτή η μόλυνση θα μπορούσε γρήγορα να εξαπλωθεί στην Ελλάδα, επισπεύδοντας άλλη μία τέταρτη ελληνική κρίση χρέους όσο και τραπεζική κρίση.
Ένας αναδυόμενος νέος οικονομικός ιμπεριαλισμός;
Η επιβολή λιτότητας από το 2010 για την αποπληρωμή του χρέους της Τρόικα ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να αφαιρέσει εισοδήματα και πλούτο από τους εργαζόμενους και τις μικρές επιχειρήσεις, δηλαδή να εκμεταλλευθεί τους πολίτες της για λογαριασμό της Τρόικας και στη συνέχεια να μεταφέρει το εν λόγω εισόδημα στην Τρόικα και στους ευρωπαίους τραπεζίτες και επενδυτές. Αυτός είναι ο ιμπεριαλισμός καθαρός και απλός, αν και πρόκειται για ένα νέο είδος του που τώρα διευθετείται με μεταβιβάσεις κεφαλαίων από κράτος σε κράτος (Τρόικα-Ελλάδα) αντί της εκμετάλλευσης από εταιρεία σε εταιρεία στο σημείο της παραγωγής. Το μέγεθος της εκμετάλλευσης είναι μεγαλύτερο και πολύ πιο αποτελεσματικό.
Αυτό που έχει συμβεί και συνεχίζει να συμβαίνει στην Ελλάδα, είναι η εμφάνιση μιας νέας μορφής οικονομικού ιμπεριαλισμού που τα μικρότερα κράτη και οι οικονομίες που σχεδιάζουν να ενταχθούν σε μεγαλύτερες ζώνες ελεύθερου εμπορίου και σε συνδικάτα «νομίσματος» ή να συνδέσουν τα νομίσματά τους με το δολάριο, το ευρώ ή κάτι άλλο οφείλουν να αποφύγουν με κάθε κόστος να γίνουν κι αυτά λιγότερο ή περισσότερο «όπως η Ελλάδα» και σταδιακά να γίνουν χρέους υποτελή στα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη με τα οποία αποφάσισαν να ενοποιηθούν οικονομικά.
Ο νεοφιλελευθερισμός εξελίσσεται συνεχώς και δημιουργεί επίσης ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση. Ξεκινά ως ζώνη ελεύθερου εμπορίου ή «τελωνειακή» ένωση. Στη συνέχεια, προστίθεται ένα ενιαίο νόμισμα ή έρχεται να κυριαρχήσει, στο πλαίσιο του ελεύθερου εμπορίου, μέσω της τελωνειακής ένωσης. Μια νομισματική ένωση οδηγεί τελικά στην ανάγκη για μια ενιαία τραπεζική ένωση εντός της περιοχής. Η κεντρική τραπεζική νομισματική πολιτική καταλήγει να καθορίζεται από την κυρίαρχη οικονομία και το κυρίαρχο κράτος. Η μικρότερη οικονομία χάνει τον έλεγχο του νομίσματός της, τις τραπεζικές και νομισματικές πολιτικές της. Η ένωση των τραπεζών στην αναγκαιότητα μιας μορφής δημοσιονομικής ένωσης. Τα μικρότερα κράτη-μέλη χάνουν πλέον τον έλεγχο όχι μόνο των νομισματικών συστημάτων και των τραπεζών τους, αλλά τελικά και της φορολογίας καθώς και των δαπανών. Μπορούν στη συνέχεια να γίνουν «οικονομικά προτεκτοράτα» της κυρίαρχης οικονομίας και του κυρίαρχου κράτους, όπως έχει γίνει τώρα η Ελλάδα.
Ο Δρ Jack Rasmus είναι διδάκτορας Πολιτικής Οικονομίας. Διδάσκει οικονομία και πολιτική στο Κολέγιο της Αγίας Μαρίας στην Καλιφόρνια. Επί 18 χρόνια ήταν αναλυτής αγοράς για αρκετές πολυεθνικές εταιρείες. Διετέλεσε διαπραγματευτής, και διοργανωτής σε πολλά εργατικά συνδικάτα (UAW, CWA, SEIU).
Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων όπως «Η Οικονομία του Ομπάμα: Ανάκαμψη για τους λίγους», «Το Έπος της Ύφεσης: Πρελούδιο σε παγκόσμια ύφεση» και «Ο πόλεμος στο σπίτι μας: Η εταιρική επιθετικότητα από τον Ρόναλντ Ρίγκαν στον Τζωρτζ Μπους». Σύντομα κυκλοφορεί το βιβλίο του για την ανάλυση του ελληνικού χρέους και τον αναδυόμενο νέο οικονομικό ιμπεριαλισμό «Η λεηλασία της Ελλάδας: ένας αναδυόμενος νέος οικονομικός ιμπεριαλισμός».Πηγή: telesurtv.net
Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Ζαβουδάκης
[1] Στα αγγλικά χρησιμοποιείται ο όρος «fire sale» («πώληση πυρκαγιάς») που χαρακτηρίζει την πώληση αγαθών σε εξαιρετικά μειωμένες τιμές, συνήθως όταν ο πωλητής αντιμετωπίζει την πτώχευση. Ο όρος προέρχεται από την πώληση αγαθών με μεγάλη έκπτωση λόγω ζημιών που έχουν υποστεί από πυρκαγιές. Στις χρηματοπιστωτικές αγορές «firesales» συμβαίνουν όταν οι πλειοδότες που εκτιμούν τα περιουσιακά στοιχεία σε υψηλή τιμή εμποδίζονται να κάνουν προσφορά γι’ αυτά. Έτσι πιέζεται η μέση τιμή πώλησης χαμηλότερα απ’ ό,τι θα ήταν κανονικά.
