Μία και σήμερα ήταν ο τίτλος της «Αυγής» της Κυριακής. Φαίνεται ότι η «εφημερίδα» αισθάνεται, ότι ο πολιτικός φορέας που εκφράζει, εξέτιε θητεία και ήλθε η ώρα της απόλυσης. Φυσικά απομένει λίγος καιρός ακόμα μέχρι να συμβεί κι αυτό. Προς το παρόν τα συχαρίκια αφορούν στην υποτιθέμενη έξοδο από τις πολιτικές σκληρής λιτότητας που επιβλήθηκαν στην χώρα εδώ και οκτώ χρόνια. Και προετοιμάζονται οι αντίστοιχοι πανηγυρισμοί, αν και λιγότερο «μεγαλοπρεπείς», λόγω της πρόσφατης τραγωδίας.
Τα κόμματα όμως ήδη πήραν θέση για τις γνωστές μεταξύ τους κοκορομαχίες. Επιτυχία η «έξοδος» για τους μεν. Όχι και τόσο για τους δε. Ανάσα για κοινωνικές παροχές και χαλάρωση της λιτότητας οι μεν, προς Θεού μη και επιστρέψουμε στον «λαϊκισμό» οι δε.
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, ότι τυπικά τα πράγματα έτσι είναι, βγαίνουμε από τα… μνημόνια.
Χρόνια μας Πολλά, να ζήσουμε για να… ξεχάσουμε! Αμ δε!!
Και θεωρητικά είναι, αφού ολοκληρώθηκε «αισίως» και το 3ο μνημόνιο και η Ελλάς έλαβε ό,τι είχε να λάβει και έδωσε(;) ό,τι είχε να δώσει.
Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το κλειδί της ιστορίας. Ότι η χώρα και οι Έλληνες, έχοντας τα οκτώ αυτά χρόνια δώσει τεράστια ποσά, εκποιώντας όλα τα «ασημικά», και υφιστάμενοι μια χωρίς προηγούμενο οικονομική συρρίκνωση και -στα όρια της γενοκτονίας- αντίστοιχη πληθυσμιακή, σήμερα βρίσκονται εν όψει της εξόδου στις «αγορές», να χρωστούν και της… Μιχαλούς. Να χρωστούν ένα τεράστιο χρέος σε νόμισμα που η χώρα δεν το εκδίδει και είναι υποχρεωμένη να το δανείζεται. Ένα χρέος που παρά τις «γενναιόδωρες» ρυθμίσεις για επιμηκύνσεις στις αποπληρωμές κτλ, είναι μαθηματικά αδύνατο να αποπληρωθεί. Αυτό που θα συμβεί θα είναι η σταδιακή αλλαγή του χαρακτήρα του, κι από χρέος προς τους θεσμούς θα καταστεί στο τέλος -και αφού αυτοί θα έχουν εισπράξει μέχρι κεραίας τα δικά τους-, σε χρέος προς τις «αγορές», αλλά πάντα να επικρέμαται δολοφονικά πάνω από τα κεφάλια μας, αυξανόμενο στο διηνεκές.
Επιπρόσθετα, και ακριβώς λόγω του τεράστιου αυτού χρέους, που θα πρέπει να διασφαλιστεί στο διηνεκές η ομαλή αποπληρωμή του, έστω και εάν δεν μειώνεται σε πραγματικούς αριθμούς, η χώρα συνομολόγησε και αποδέχτηκε σκληρή δημοσιονομική επιτροπεία για τουλάχιστον άλλα 40 χρόνια μέχρι το 2060.
Ο φληναφηματικός χαρακτήρας του αφηγήματος της «εξόδου» και ο θλιβερός μέχρι τώρα απολογισμός
Στον οίστρο τους οι μεν να καρπωθούν το «ευτυχές» γεγονός, αλλά και να μην επιστρέψουμε στον «λαϊκισμό», κραδαίνοντας την αυστηρότητα των επιτηρητών οι δε, ξεχνούν να αναφερθούν στα θεμελιώδη μεγέθη της ελληνικής οικονομίας και προπαντός της κοινωνίας, και πόσο καταστροφικά αυτά διαμορφώθηκαν όλα αυτά τα χρόνια από το 2010 κι εντεύθεν.
Ας θυμηθούμε:
- – Εισήλθαμε στα μνημόνια με ένα χρέος 300 δις ευρώ και με ύψος ΑΕΠ στα 240 δις ευρώ, δηλαδή με λόγο χρέους προς ΑΕΠ στο 125% περίπου. Σήμερα, με βάση το τελευταίο τεύχος αρ. 90 του ΟΔΔΗΧ, το χρέος αυτό (κεντρικής διοίκησης) παρά τις αποπληρωμές, το PSI και τις ευνοϊκές -υποτίθεται- ρυθμίσεις, έχει εκτιναχθεί στο ύψος των 346,5 δις ευρώ, διαμορφώνοντας ένα λόγο προς το ΑΕΠ της τάξης του 194% και της γενικής κυβέρνησης (κατά Μάαστριχτ 180,4%/ΑΕΠ), αφού το ΑΕΠ διαμορφώνεται σήμερα στα 179 δις ευρώ έχοντας χάσει το 25% εκείνου του 2009.
- – Εισήλθαμε στην μνημονιακή εποχή με την ανεργία στο 7,5% και εξερχόμαστε με πάνω 20% (στην πραγματικότητα με πάνω από 30%).
- – Μας βρήκε η κρίση με έναν σχετικά εύρωστο τομέα μικρομεσαίων επιχειρήσεων, με ένα μεγάλο αριθμό από αυτές να έχουν κλείσει, άλλες να έχουν μεταφέρει τις δραστηριότητές τους στο εξωτερικό και οι υπόλοιπες υπερχρεωμένες να φυτοζωούν μέχρι να κλείσουν κι αυτές.
- – Ξεκινήσαμε με αξιόλογα περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου και σήμερα δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα.
- – Υλικές και άυλες αξίες περιουσιακών στοιχείων κατέρρευσαν ολοσχερώς, μαζί με την αγορά ακινήτων, ενώ μεγάλο μέρος της ιδιωτικής περιουσίας των πολιτών είναι υποθηκευμένη και εκπλειστηριάζεται σταδιακά, για όσους χάνοντας τη δουλειά τους, ή άλλο λόγο, αδυνατούν να ανταποκριθούν στις δανειακές τους υποχρεώσεις.
- – Εισήλθαμε στα μνημόνια με τις αποταμιεύσεις των νοικοκυριών σε ικανοποιητικά επίπεδα και σήμερα εξαντλούνται και τα τελευταία από τα έτοιμα, με το έλλειμμα στον οικογενειακό προϋπολογισμό -σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ- να ξεπερνά το 20%. Κι από αυτό το «ματωμένο» έλλειμμα να ζητείται να αποπληρώνεται το δυσβάστακτο χρέος.
- – Η δημογραφική καταιγίδα που προκάλεσαν τα μνημόνια, έφερε μια πρωτόγνωρη για καιρό ειρήνης μείωση του πληθυσμού.
Η ζωή μας άλλαξε. Κι έγινε πολύ χειρότερη. Αυτή είναι η αλήθεια! Και η προσπάθεια για επιβίωση κάτω από τις συνθήκες που επικρατούν, γίνεται ολοένα και δυσκολότερη παρά τις φανφάρες και τους πανηγυρισμούς.
Η «δυναμική» του χρέους
Στο ερώτημα πως είναι δυνατό η χώρα να πετάγεται έξω από τις αγορές και να χρεοκοπεί το 2010, με το δημόσιο χρέος της να κρίνεται μη «βιώσιμο» και σήμερα αυξημένο κατά 15% περίπου σε απόλυτους αριθμούς, αλλά και εκτιναγμένο σε σχέση με το ΑΕΠ από το 125% στο 194%, να κρίνεται βιώσιμο και εξυπηρετήσιμο, κανείς δεν απαντά ευθέως. Αντίθετα, όλοι τους προσπαθούν με υπεκφυγές να δικαιολογήσουν τα δεδομένα. Θα ακούσουμε: «Δεν έχουν σημασία τα απόλυτα νούμερα, αλλά η δυναμική εξέλιξης του χρέους», υπονοώντας ότι το 2010 η δυναμική του χρέους ήταν αυτή που οδήγησε στον εκτροχιασμό και ότι σήμερα η δυναμική αυτή έχει αντιστραφεί.
Επειδή το επιχείρημα αυτό έχει βάση, εφ’ όσον -βέβαια- μια τέτοια αντιστροφή της δυναμικής υφίσταται, αξίζει τον κόπο να το εξετάσουμε λίγο περισσότερο.
Μας λένε, ότι μαζί με το υπερβολικό χρέος το 2010, η χώρα έπασχε και από διπλό έλλειμμα. Υπερβολικό έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών και ταυτόχρονα υπερβολικό δημοσιονομικό έλλειμμα. Κι αυτό βεβαίως είναι αλήθεια. Όπως αλήθεια είναι ότι σήμερα, μέσα από τις σκληρές θυσίες, την υπερφορολόγηση και την καθίζηση της ζήτησης, το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών της χώρας είναι σχεδόν ισοσκελισμένο, ενώ παρατηρούνται τα πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα, που επιτρέπουν, προς το παρόν τουλάχιστον, την «ομαλή» εξυπηρέτηση του χρέους.
Όμως αποσιωπώνται στην επιχειρηματολογία αυτή, τόσο η αδικαιολόγητη εκτίναξη του χρέους, όλα αυτά τα χρόνια και παρά τη σκληρή λιτότητα που εφαρμόστηκε, όπως και ο πραγματικός χαρακτήρας τόσο του ισοσκελισμένου ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών που δεν επιτρέπει καμία αισιοδοξία, όσο και η προέλευση των πρωτογενών πλεονασμάτων, που επίσης δεν επιτρέπει την παραμικρή αισιοδοξία, για χαλάρωση των δημοσιονομικών πολιτικών, ενίσχυση των κρατικών δαπανών για υγεία, πρόνοια, παιδεία, υποδομές, πολιτική προστασία, άμυνα, ή μείωση της φορολογίας της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, εφ’ όσον παραμένουμε σε καθεστώς ευρώ. Ενώ η οποιαδήποτε προσπάθεια ενίσχυσης αυτών των δαπανών στηλιτεύεται ήδη ως προσπάθεια επιστροφής στον «λαϊκισμό», και δεν είναι καθόλου βέβαιο, ότι μέτρα ανακούφισης των ασθενεστέρων στρωμάτων, όπως πχ μια αναστολή της επικείμενης μείωσης των συντάξεων, θα γίνουν αποδεκτά από τους «θεσμούς», οι οποίοι υπάρχουν, είναι εκεί και μας κοιτούν με αυστηρότητα, όπως και οι «αγορές». Και μας κοιτούν αυστηρά επειδή γνωρίζουν ότι οποιαδήποτε παρέκκλιση από τα συμφωνηθέντα θα οδηγήσει σε νέα «ασύμμετρη» απειλή για τα συμφέροντά τους.
Επειδή μάλιστα, το Εμπορικό ισοζύγιο είναι πολύ ελλειμματικό και μόνον οι εξαγωγές, μαζί με τις υπηρεσίες και τον τουρισμό, ισοσκελίζουν το συνολικό των εξωτερικών συναλλαγών, οποιαδήποτε αύξηση των δαπανών και χαλάρωση της λιτότητας, θα οδηγήσει σε εκτίναξη του εμπορικού ελλείμματος, αφού λόγω της ηθελημένης αποπαραγωγικοποίησης της ελληνικής οικονομίας, όλες αυτές οι δαπάνες θα κατευθυνθούν προς το σκέλος των εισαγωγών. Όπως και οποιαδήποτε αύξηση της κατανάλωσης.
Από την άλλη πλευρά, μια δραστική μείωση της υπερβολικής φορολογίας των νοικοκυριών και των μικρομεσαίων, αφ’ ενός μεν θα εξαφανίσει τα πρωτογενή πλεονάσματα που επιτεύχθηκαν μέσω της σκληρής υπερφορολόγησης, αφ’ ετέρου δε η αύξηση της κατανάλωσης που θα προκληθεί θα οδηγήσει επίσης στην επιβάρυνση του εμπορικού ελλείμματος και στην αντίστοιχη ελλειμματοποίηση συνολικά του Ισοζυγίου Εξωτερικών Συναλλαγών της χώρας.
Συνεπώς, η όλη επιχειρηματολογία περί της δυναμικής του χρέους που δήθεν αντιστράφηκε είναι έωλη. Αφού για να ισχύσει οφείλουμε να ακολουθούμε με θρησκευτική ευλάβεια τις πολιτικές περαιτέρω εσωτερικής υποτίμησης, που τις αποκαλούν «χαριτωμένα» μεταρρυθμίσεις! Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την περαιτέρω εξαθλίωση των λαϊκών στρωμάτων του πληθυσμού και τη συρρίκνωση της εθνικής οικονομίας, μέσα από τον στραγγαλισμό του ιδιωτικού τομέα, που θα πρέπει να παραμείνει εσαεί ελλειμματικός για να υπάρχουν τα δημοσιονομικά πλεονάσματα.
Η… εξαφανισμένη «ανάπτυξη»
Έτσι, όμως, με τη συνέχιση αυτής της πολιτικής, με οποιονδήποτε μανδύα, δεξιάς, ή αριστερής προσέγγισης, ευελπιστούν ότι θα έλθει η «ανάπτυξη».
Η ανάπτυξη όμως δεν πρόκειται να έλθει, όπως δεν ήλθε οκτώ χρόνια τώρα. Διότι:
- 1. Ο ιδιωτικός τομέας στην Ελλάδα ουσιαστικά έχει φαλιρίσει και στερείται ουσιαστικών -και προπαντός υγιών- χρηματοδοτικών πόρων, πέραν των ελλειμμάτων που του δημιουργούν τα πλεονάσματα του δημόσιου. Εάν κατά τον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών (ΣΕΒ) απαιτούνται άμεσα νέες επενδύσεις της τάξης των 100 δις σε ευρώ, πόθεν;;; Πολύ περισσότερο αφού στο νεοφιλελεύθερο ευρωπαϊκό αφήγημα απαγορεύεται στο κράτος να επενδύει, αλλά επιτρέπεται μόνο να παραχωρεί περιουσιακά του στοιχεία και υποδομές στους ιδιώτες;
- 2. Τόσο ο πρωτογενής, όσο και ο δευτερογενής τομέας της οικονομίας αποσαρθρώθηκαν σκόπιμα στη λογική της μετατροπής της χώρας σε χώρο παροχής (φτηνών) υπηρεσιών.
- 3. Η αγορά εργασίας είναι επίσης διαλυμένη, ενώ μέσω της αποχώρησης των παλαιοτέρων και της αυξανόμενης μετανάστευσης των νέων (brain drain), ήδη έχουμε μια απώλεια της τάξης των 550.000 εργαζομένων. Μια απώλεια που αποτελεί τη βασική αιτία της παρατηρούμενης σταδιακής μείωσης της ανεργίας. Όμως η χώρα έτσι γίνεται ολοένα και πιο ελλειμματική, εκτός από υποδομές, σε εξειδικευμένο προσωπικό και σε τεχνογνωσία. Το εισαγόμενο μέσω των μεταναστευτικών ροών εργατικό δυναμικό είναι χαμηλής εξειδίκευσης, ή ανειδίκευτο εντελώς.
- 4. Η αγορά καταναλωτικών αγαθών επίσης είναι συρρικνωμένη χωρίς δυνατότητα ανάκαμψης, με τη ζήτηση στο ναδίρ, να αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για επενδύσεις με απεύθυνση την εσωτερική αγορά.
- 5. Απομένει μόνο ο εξαγωγικός τομέας με κάποια προοπτική, αλλά κι εδώ πέραν των πεπερασμένων δυνατοτήτων του ελληνικού κεφαλαίου να επενδύσει, ξένοι (παραγωγικοί) επενδυτές δεν μπορούν παρά να συνυπολογίζουν τη συνολική κατάσταση της Ελλάδας, από οικονομική άποψη, με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αλλά και την πολιτική αστάθεια που υποβόσκει έτσι κι αλλιώς σε μια τόσο παρακμάζουσα κοινωνία, και φυσικά τις γεωπολιτικές προκλήσεις στην περιοχή μας. Ταυτόχρονα ισχυροί ανταγωνιστές αναπτύσσονται παντού γύρω μας και οι αμοιβές της εργασίας δεν είναι ακόμα αρκούντως ελκυστικές, μολονότι για τους σοβαρούς παραγωγούς, αυτές δεν αποτελούν πρωτεύον κριτήριο, παρά τη νεοφιλελεύθερη δοξασία.
- 6. Ο τουρισμός πράγματι έσωσε την «παρτίδα» προσώρας, αλλά η ανάπτυξη της χώρας δεν είναι δυνατό να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό. Εξ άλλου αρκεί η παραμικρή αναταραχή στο σημείο θραύσης των γεωπολιτικών πλακών που βρισκόμαστε, για να υποστεί και ο τουρισμός καθίζηση. Είναι η μεγίστη ηλιθιότητα μια ολόκληρη χώρα να περιμένει από τη «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού για να επιβιώσει.
Η σκοτεινή προοπτική
Σε λιγότερο από μια ημέρα η χώρα εξέρχεται των μνημονίων, αλλά όχι απαλλαγμένη από τη βαριά κληρονομιά τους, που δεν επιτρέπουν την παραμικρή αισιοδοξία παρά τα προπαγανδιστικά αφηγήματα των ιδίων αυτών που είτε μας οδήγησαν στην καταστροφή, είτε συνέπραξαν συνειδητά προδίδοντας τη λαϊκή βούληση, για να επιταθεί αυτή η καταστροφή και να μην υπάρξει γυρισμός.
Η Ελλάδα είτε το παραδέχονται οι θιασώτες του ευρωπαϊκού «μονόδρομου» -ή ως ακραιφνείς υποστηρικτές του, ή ως αποδεχόμενοι τη μίζερη, ραγιάδικη, λογική του «δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς»-, είτε όχι, καταστράφηκε απολύτως ηθελημένα από τις πολιτικές με αιχμή τα μνημόνια. Σήμερα, η εικόνα, είναι κάτι παραπάνω από τραγική και δεν υπάρχει ορατή διέξοδος εντός του δεδομένου πλαισίου.
- Ο πληθυσμός γερνάει ταχύτατα και μειώνεται επίσης ταχύτατα. Ήδη έχουμε χάσει -πέραν της μετανάστευσης- πάνω από 350.000 σε πληθυσμό, με τις γεννήσεις στο ναδίρ και τους θανάτους σε πρωτόγνωρα ύψη.
- Η πραγματική ανεργία να ξεπερνά σταθερά το 30% και η προσφορά μόνιμων θέσεων απασχόλησης να μειώνεται διαρκώς.
- Η δημόσια περιουσία να έχει ουσιαστικά εξανεμισθεί περνώντας στο μεγαλύτερο μέρος της σε ξένα χέρια.
- Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί σταδιακά και η ιδιωτική περιουσία των Ελλήνων.
- Η φτώχεια καλά κρυμμένη στα κακοσυντηρημένα διαμερίσματα των μεγαλουπόλεων, αφήνει έδαφος για να καλλιεργείται μια εικόνα ευμάρειας σε χώρους που όλο και λιγότεροι μπορούν να προσεγγίζουν.
- Τα νοικοκυριά καταχρεωμένα και βυθισμένα στην απόγνωση προσπαθούν να πιαστούν από μια φρούδα ελπίδα, καθιστάμενα έτσι εύκολα θύματα της καθεστωτικής προπαγάνδας και του αποπροσανατολιστικού πολιτικού παιχνιδιού των ενόχων για την κατάστασή μας.
- Η χώρα έρμαιο των γεωπολιτικών προκλήσεων άγεται και φέρεται, παραδομένη στα συμφέροντα των ξένων «προστατών». Κινδυνεύει πια απολύτως ορατά και με εδαφική συρρίκνωση.
- Το υπερβολικό χρέος, πέραν του παράνομου και ληστρικού χαρακτήρα του, δεν είναι μεσομακροπρόθεσμα βιώσιμο και για να μη «σκάσει» οποιαδήποτε στιγμή στο άμεσο μέλλον με τις συνθήκες διεθνώς να επιβαρύνονται, προϋποθέτει νέα εξοντωτικά μέτρα λιτότητας και περιστολής δαπανών, ανεξάρτητα αν αυτά επιφυλάσσονται για μετά τις εκλογές.
Αντί επιλόγου
Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση όπως διαμορφώθηκε από το σύνολο σχεδόν του πολιτικού συστήματος, και τα αδιέξοδα που προκαλεί, παρά τις πομφόλυγες της «εξόδου», υπάρχει άμεση ανάγκη να ορθωθεί ένα ρωμαλέο δημοκρατικό κίνημα που θα αμφισβητήσει έμπρακτα το καθεστώς της ευρωκρατίας και τους υποστηρικτές του. Που θα επιβάλλει έναν άλλον δρόμο. Το δρόμο της εθνικής αναγέννησης μέσα από την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ανασυγκρότηση.
Με τη καταγγελία του χρέους ως παράνομο, καταχρηστικό και εν τέλει ληστρικό, όπως πράγματι είναι -σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Με την ανάκτηση της νομισματικής κυριαρχίας.
Αυτός είναι ο δρόμος, ο μόνος δρόμος, που μέσα από ρήξεις με το κατεστημένο θα φέρει το χαμόγελο ξανά στον ταλαιπωρημένο πολίτη. Που θα δώσει ξανά ελπίδα και προοπτική σε αυτόν τον έρμο τόπο.
*Ο Όθωνας Κουμαρέλλας είναι Αρχιτέκτων μηχ/κος και συγγραφέας
